Download PDF | Dalia Pokutta, Norman Conquest of Italy in years 1016-1078, Kraków 2004.
119 Pages
Podziekowania
Ta niewielka praca nigdy by nie powstata gdyby nie pomoc okazana mi przez grono osöb, którym w tym miejscu pragne goraco i szczerze podziękować. W pierwszym rzędzie mojemu promotorowi Prof. Maciejowi Salomonowi za pomoc, rady i pytania, które przez cały czas powstawania pracy zadawał; dr Annie Kulik-Pokutta, mojej mamie, za zachętę do podjęcia wyzwania i finansowanie wyjazdu do Bolonii. Magdalenie i Janowi Maciek, za rzeczową krytykę i pomoc finansową. Pragnę wyrazić w słowach najwyższego uznania wdzięczność dla mgr Ernesta Mirosława za pomoc w tłumaczeniach z języka włoskiego oraz mgr Monice Kamińskiej za tłumaczenia tekstów francuskich. Ponadto dziękuję mgr Pawłowi Izworskiemu za wielogodzinną krytykę aparatu naukowego.
Dalia Pokutta
Wstep
Na samym poczatku naszych rozwazan poswieconych Normanom i średniowiecznej Italii pragnę poświęcić kilka slow kwestiom definicyjnym oraz celom badawczym niniejszej pracy. Propaganda przenika wszystkie dziedziny naszego życia i ogarnia wszystkie formy ludzkich kontaktów, lecz zasadniczo nie posiada własnej definicji, lub posiada ich nieskończenie wiele. Spośród wielu przytoczę tę wypracowaną przez Oliviera Thompsona a zaprezentowaną w jego książce pt. Historia propagandy: „Propaganda to wykorzystanie umiejętności upowszechniania informacji i wiedzy pewnej grupy społecznej do ukształtowania stanowiska i uzyskania oczekiwanych działań innej grupy'.' Naturalnie, to bardzo ogólnikowe stwierdzenie — obejmuje ono jednak istotę problemu — celem propagandy w każdej epoce było sprawne przekazywanie pewnych treści, idei w formie komunikatów, nawiązanie a następnie utrzymanie kontaktu z odbiorcą i w rezultacie końcowym nakłonienie go do reakcji, odpowiedzi, wyrażenia swego sądu, pewnego określonego typu zachowania ect. Jest, zatem sztuka propagandowa sztuką przekonywania, dowodzenia i perswazji. W tym kontekście na przestrzeni dziejów mogą zmieniać się jedynie nośniki medialne komunikatów oraz treści. Na gruncie historii, na każdym z etapów jej tworzenia, jako produktu kulturowego sprowadza się wyżej wzmiankowane zjawisko do prób kreacji pewnej rzeczywistości czasu minionego, odbywającej sie nierzadko poprzez niedomöwienia, przekłamania (świadome lub nie) i skróty wraz z zakorzenieniem których, „historia” przybiera pewien określony kształt i powszechnie (mniej lub bardziej) uznawany atrybut oczywistości.
Celem niniejszej pracy jest analiza zakresu środków stylistycznych oraz argumentacji o charakterze politycznym dających się wychwycić w przekazie Historii Normanów Amatusa z Monte Cassino oraz innych źródeł opisujących przebieg podboju Italii pzrez Normanów. Nie należy traktować powyższego zadnia jako próby rekonstrukcji przebiegu procesu lecz raczej jako analizę powodów i celów dla których Amatus w sposób świadomy zdecydował się „rozminąć z prawdą”. W takim ujęciu inne źródła mają charakter pomocniczy i służą bardziej porównaniom w tym sensie, że ich analiza schodzi na plan dalszy.
Amatus urodził się najprawdopodobniej w roku 1030. Wiadomo, że był biskupem diecezji Kampanii, po czym w roku 1061 wstąpił do klasztoru benedyktyńskiego na Monte Cassino, gdzie także zmarł 1. marca 1101r. Był autorem co najmniej kilku utworów, w tym kilku zaginionych, z których najbardziej cenionym przez historyka jest niewątpliwie „Historia Normanów".? Amatus tworzył w czasach rozkwitu życia intelektualnoliterackiego klasztoru, zarządzanego przez opata Dezyderiusza. Jego twórczość wskazuje na dość szerokie spektrum zainteresowań, głównie koncentrujących się w mniej lub bardziej dosłownym sensie na aktualnych wydarzeniach politycznych w sferę których miał wgląd jako człowiek kościoła. Pisał listy oraz utwory poetyckie. Jest autorem powstałego ok. 1085 r. poematu „Liber in honorem beati Petri Apostoli”. M.Manitius wysunął przypuszczenie, że można Amatusowi prócz tego przypisać autorstwo kilku innych, pomniejszych utworów poetyckich o charakterze propagandowym, które niestety nie zachowały się do naszych czasów.3 Wspomniany „Liber in honorem...” można najkrócej okreslić jako panegiryk ku czci papieża Grzegorza VII. Utwór składa się z czterech ksiąg przedstawiających dzieje życia i działalności św.Piotra od momentu śmierci Chrystusa po męczeństwo. Tym, co charakterystyczne dla stylu pisarstwa Amatusa jest mnogość cytatów i odniesień do tekstu i języka Biblii. W przypadku wspomnianego utworu przeważają cytaty z Ewangelii Mateusza i Jana, lecz jest to stała tendencja objawiająca się także w tekście późniejszej „Historia Normannorum”. Jak wspomniałam wcześniej, utwór przedstawia działalność Św.Piotra; zasadniczo są to księgi II..III. IV. Naturalnie, autor bazuje na przekazie Dziejów Apostolskich, jednakże autor rezygnuje tutaj z dosłownych cytatów z Pisma Świętego (chrakterystycznych dla księgi I. dzieła), na rzecz krótkich parafraz pozwalających mu w bardziej płynny sposob kierować biegiem wątka głównego. W przypadku tego dzieła Amatusa część badaczy wysunęła przypuszczenie, że utwór bazuje na innym, powstałym na Monte Cassino utworze a mianowicie „De gestis apostolorum Petri et Pauli” autorstwa Piotra z Monte Cassino.* Dostrzegalne są podobieństwa niektóorych partii tekstu a szczególną uwagę badaczy zwróciła księga IV. "Liber in honorem...”, która przedstawia prócz opisu meczeństawa Piotra, także śmierć św.Pawła. Amatus przy okazji daje dowody szerokiej znajomości lieratury i historii antycznej wspominając „quos thriumphos ab imperatoribus quosve a piscatoribus Roma optineat...”.5
Amatus wspominajac o minionej $wietno$ci Rzymu, ,jego pomniköw, triumfów i praw” potwierdza fakt, iz biblioteka klasztorna Monte Cassino dysponowala nie tylko tekstami pisarzy chrzeScijanskich, lecz takze dzietami Cycerona, Liwiusza, Lukiana oraz Warrona.
W cato$ci „Liber in honorem beati Petri Apostoli” sktada sie z 1304 wersów, spisanych w charakterystycznej dla szkoły Monte Cassino mierze metrycznej. Utwór jest postrzegany jako proba gloryfikacji działalności Grzegorza VII, do czego skłania dedykacja poematu. W całej swej twórczości Amatus daje dowody głębokiego zaangażowania w sprawy Papiestwa, szczególnie w konteksie wzrastajacego w siłę ruchu reformy kluniackiej, której był zażartym zwolennikiem. Data ukończenia „Liber in honorem...” w 1085 r., zbiega się w czasie ze śmiercią papieża, jak także jest datą kończącą „Historia Normannorum".
Przechodząc do najbardziej cenionego przez historyków dzieła Amatusa należy nadmienić, iż oryginalny rękopis Historia Normannorum zaginął. Obecnie jest dostępny tekst w języku starofrancuskim z XIV wieku dzięki staraniom pierwszego wydawcy kroniki, Vincenzo De Bartohlomaeis'a. Kronika została spisana przypuszczalnie pomiędzy 1081 a 1085 rokiem. Jest to utwór obszerny, zamykający się w ośmiu księgach, który pod względem chronologicznym obejmuje lata od ok. roku 1000 do 1078. Tym, co rzuca się w oczy jest elokwencja autora, elegancki język oraz przestrzenność i subtelność metafor. Pod tym względem dzieło Amatusa stanowi ewenement — prócz warstwy Ściśle historycznej i informacyjnej, posiada, że się tak wyrażę, drugie dno. Ten właśnie problem, warstwy propagandowej czy mitycznej, jak chcieliby niektórzy badacze, stanowi o atrakcyjności tego tekstu i tym samym stanowi wdzięczny przedmiot badań.*
Historia Normanów rozpoczyna dedykacja skierowana do opata Dezyderiusza, późniejszego papieża Wiktora III. Amatus świadomie nawiązuje do dzieła Pawła Diakona a całość przedmowy kończy modlitwa skierowana do Boga. Kronika Amatusa przedstawia dzieje ludu normanskiego od najdawniejszych jego początków w odległych, północnych krainach, po osiedlenie się na ziemiach Italii i dzieje władztw terytorialnych poszczególnych wodzów, późniejszych książąt, na tych obszarach. Kronika zasadniczo kończy się datą śmierci Ryszarda z Kapuy, który obok postaci Roberta Guiscarda, jest głównym bohaterem utworu. Wspomniana jest wyprawa bałkańska Guiscarda, co całościowo zamyka się chronologicznie na dacie 1085 roku. Chociaż z całości dzieła nie wynika w sposób jednoznaczny, iż Amatus zostal wynajęty do napisania utwory, zaznaczyć należy, że zauważalne są zapożyczenia z dzieł chociażby opata Dezyderiusza, z jego Miracula Sancti Benedicti."
Zasadniczo Amatus nie posługuje się cytatami z dzieł spisanych prozą. Manitus przypuszcza, że wspomniane wyżej zjawisko, tj. skalę, na jaką Amatus posługiwał się cytatem, możnaby lepiej ocenić, gdyby nie fakt, iz dysponujemy obecnie tłumaczeniem starofrancuskim, które w dużej zapewne mierze ujednoliciło tekst. Dodajmy, ze na marginesie drugiej księgi Historii Normanów, mam na myśli manuskrypt tłumaczenia, do dziś zachowała się ręczna adnotacja tłumacza informująca, iż tłumaczenia dokonano z początkiem XIV wieku na życzenie hrabiego Militrće. Delarc określił datę powstania tłumaczenia na okres po 1261 roku na podstawie wystepujacych italianizmów.? Amatus jako historyk stosuje całą paletę elementów, które, używając współczesnej terminologii, moglibyśmy określić jako techniki propagandowe, a wśród nich odnajdujemy metafory, szeroko rozumianą symbolikę, nie tylko biblijną, lecz także np. faunistyczną, technikę sugestii-perswazji, niedomówień i przemilczeń oraz powtórzeń.
Zwraca uwagę, wcześniej wspomniana tendencja autora do operowania parafrazą biblijną, jak również skłonność do zwięzłego i skrótowego formułowania pewnych najistotniejszych tez politycznych, co nadaje im formę zbliżoną do sloganu. Pewnym szczególnym wypadkiem jest zastosowanie przez Amatusa techniki współcześnie nazywanej , z punktu widzenia przeciętnego obywatela”, a pojawiającej się u Amatusa przy opisie życia codziennego Roberta Guiscarda i jego kompanów. Zupełnie odrębne zagadnienie stanowi w przypadku naszego dziejopisa manipulacja obrazem rzeczywistości historycznej przy zastosowaniu przepowiedni, wizji i snów proroczych. Tym, co szczególnie uderza w przypadku Historii Normanów to zasadnicze trudności z ustaleniem adresatów przekazu. Większość badaczy współczesnych przychyla się do opinii, że można zakwalifikować dzieło do kategorii eulogii czy też panegiryku, którego adresatami byli Robert Guiscard oraz Ryszard z Kapuy. Problem ten starałam się przedstawić w odnośnym miejscu w pracy, lecz już teraz zaznaczę, że w moim przekonaniu nie do końca takie stwierdzenie jest rozwiązaniem problemu.
Autor zdaje się prowadzić dialog ze swymi oponentami, wysuwa konkretne argumenty, broni określonych tez. To skłania mnie raczej do przyjęcia założenia, że mamy do czynienia z rodzajem apologii, której specyficzną cechą jest nie tyle może brak adwersarza, ile jego/ich milczenie. W tym momencie dochodzimy do warstwy wydarzeń historycznych i tego, jak wpłynęły one na przebieg owego jednostronnego, zdawałoby się, dialogu. Naturalnie analizę tego rodzaju, co powyżej nakreślona, można przeprowadzić jedynie w oparciu o inne źródła, co także miało miejsce w tym wypadku. W pracy wielokrotnie odwołuję się do poematu epickiego Wilhelma z Apulii oraz kroniki Gotfryda Malaterry, podstawowych, prócz Amatusa, źródeł z epoki.
Wilhelm z Apulii jest autorem wierszowanego eposu „Gesta Roberti Guiscardi”, spisanego w pięciu księgach i zawierającego historię podboju Italii przez grupy normańskie. Sam Wilhelm przypuszczalnie urodził sie w Itali, jednakże jego dzieło jest panegirykiem ku czci między innymi Roberta Guiscarda. Autor rozpoczął prace nad utworem pomiędzy 1088 a 1099 r a zakończył bezpośrednio przez rokiem 1111, tj. datą śmierci Rogera,brata Roberta. Jako że księga III. eposu powstała dokładnie w roku zdobycia Grobu Pańskiego przez wojska krzyżowców, zatem zakłada się, że wcześniejsze trzy księgi powstały przed 1099 r. Wilhelm w swoim pisanym heksametrem wykorzystał szereg źródeł jak chociażby Annales Barenses, Kronikę Lupusa Protospartariusa, Anonymus Barensis a przede wszystkim dzieło Amatusa, przez co jest źródłem wiarygodnym i chętnie wykorzytywanym przez badaczy, choć spisanym w specyficznej formie utworu wierszowanego. Dzieło zostało przez autora dedykowane Rogerowi i papieżowi Urbanowi II. Księga pierwsza przedstawia okoliczności przybycia Normanów do Italiii na Monte Gargano i ich udział w buncie Melesa; kolejno opisana jest klęska rebeliantów w bitwie pod Kannami oraz ucieczka Melesa na dwór cesarza Henryka II. Przedstawiając militarna działalnośc Normanów w tym okresie (bezpośrednio przed utworzeniem feudum Aversy), Wilhelm wielokrotnie nawiązuje do historii II wojny punickiej starając się nadać opisywanym przez siebie zdarzeniom aurę wyjątkowości i podkreślić ich znaczenie.!° Rok 1043 kończy księgę pierwszą. Kolejne dwie księgi obejmują wydarzenia lat 1044 - 1080 i wątkiem głównym tej partii eposu jest postać oraz dokonania Roberta Guiscarda. Należy zaznaczyć, że Wilhelm relatywnie mało miejsca poświęca sprawom sąsiadów Normanów w Italii, Grekom czy Saracenom. Jedynym wydarzeniem politycznym, o którym szerzej pisze, jest spotkanie Guiscarda z papieżem w Benewencie, w trakcie którego papież miał obiecać księciu koronę, w kontekście trwającego sporu Papiestwa z Henrykiem IV, co także dalo asumpt poecie do krótkiego przedstawienia przyczyn oraz przebiegu tego konfliktu.!! W nastepujących później partiach przedstawił dzieje wyprawy greckiej Roberta, oblężenie Dyrachium, zdobycie Rzymu przez wojska Henryka IV oraz ucieczkę papieża do Salerno. !2
Ksiega piata stanowi dalszy opis wojny na Balkanach splatajacy sie z końcowym okresem życia Guiscarda, którego Śmierć, w objęciach rozpaczającej małżonki Sigelgaity, kończy chronologicznie akcję eposu.!? Niewątpliwie poemat Wilhelma jest jednym z najwartościowszych dzieł historycznych z epoki. Autora charakteryzowała dobra orientacja w niuansach spraw wewnętrznych Italii oraz przejrzysty i komunikatywny styl, budzący zainteresowanie czytelnika po dziś dzień. Język poetyki Wilhelma cechuje, bowiem brak schematyczności; jest to język elastyczny, poprawny, barwny i zrozumiały zarazem. Chociaż dzieło było pisane na zamówienie, nie zachowało się na terenie Italii i jest znane z dwóch manuskryptów zachowanych w klasztorach w Normandii.!* Z kolei kronika Gotfryda Malaterry obejmuje okres dziejów Normanów od czasów Rollona po rok 1099. Malaterra należał do bliskiego otoczenia Rogera, władcy Sycylii i brata Roberta Guiscarda, w związku z czym jego kronika nosi znamiona panegiryku, choć może już nie tak wykwintnego w formie jak wcześniej wzmiankowane dzieło Wilhelma. Kronikarz poświęcił swoje dzieło biskupowi Katanii, Ansgerowi a generalnie rzecz biorąc, całemu klerowi południowej Italii.15
Miejsce szczególne w pracy zajmuje problem grecki. W pracy jednakże źródła greckie można było wykorzystać jedynie w ograniczonym zakresie.16 Jest to przede wszystkim Aleksjada, kronika panowania Aleksego Komnena, spisana ręką jego córki, Anny. Anna Komnena urodziła się w 1083 r. Bez wątpienia była jedną z najbardziej wykształconych kobiet swoich czasów. Jej edukacja zasadniczo opierał się na programie quadrivium, co dało jej grunowną znajomość retoryki. Czytała traktaty Arystotelesa, Platona. W jej języku odnaleźć można ślady lektury Homera, Herodota, Tukidydesa, Polibiusza i Plutarcha. Jako pisarka musiała również zetknąć się z mowami Demostenesa, utworami Porfirusza, Teofilakta Simokatty oraz Psellosa. Dodać należy, iż prócz tego cechowała ja wybitna znajomość tekstów tak Starego jak i Nowego Testamentu. W Aleksjadzie Anna niewiele mówi o sobie. Główny nacisk kładzie na przedstawienie w szerokiej panoramie historycznej okresu rządów swego ojca, w tym głównych konfliktów tego czasu: wojen Aleksego z Normanami, Pieczyngami oraz innymi „barbarzyńcami”. Szeroko a zarazem wnikliwie przedstawia również politykę wewnętrzną swego ojca. Anna rozpoczęła pracę nad dziełem z myślą o swoim przedwcześnie zmarłym mężu, Niceforze Bryenniosie (zm.ok.1136 r.) i pierwotnie Aleksjada miała być kontynuacją dzienników spisywanych przez męża Anny. Z biegiem czasu.
Link
Press Here
0 التعليقات :
إرسال تعليق